Thi thoại

 Thi thoại là sách nói chuyện thơ.

Cuối cuốn thi thoại của mình, ông Chương Dân có nói thêm chuyện ... thi thoại. Ông cũng than rằng, không nghe qua cuốn thi thoại nào của xứ Nam hết, nhẽ rằng xứ ấy ít thơ? Nên lúc đầu ông gọi tên là Nam âm Thi thoại mà không có ý sợ nhầm lẫn.

Rồi ông nói qua chuyện ... dịch thi thoại (của Tàu). Nước Tàu, sử dài thơ lắm, thi thoại cũng nhiều. Duyên làm sao, lão biết đến có 2 cuốn thi thoại, một của Chương Dân (Nam), một của Tuỳ Viên (Hán), biết tên mà nay mới được đọc, thì ông Chương Dân lại nói chuyện dịch ... Tuỳ Viên thi thoại.

Ông nói ông thử dịch 1 "tắc", trong đó nói về 2 bài thơ, mà mất hết 5 đêm trường. Ông tính nếu dịch xong Tuỳ Viên thi thoại e mất ba bốn chục năm là ít. Mà chưa chắc dịch hết, hết cũng không chắc có ích gì, nên ông bỏ không làm nữa.

Song le hữu duyên, nên ông sau đó có dịch một tắc nữa.

Ông Phan dịch, và chú. (Hình trên là bản dịch của Trương Đình Chi.)

Mười năm vượt biển chiếc thân phao,
Về, đối nàng Lê bận bịu sao!
Cái dục trên đời nguy hiểm nhứt,
Hư thân vì nó biết là bao!

(Thầy Châu Tử cũng ở đời ấy và thầy cũng làm quan tại trào như ông Hồ. Gặp khi Tần Cối lộng quyền, thầy cũng có thảo sớ tính dâng vua để đàn hạch. Nhưng thầy còn nghi ngờ gì đó nên chưa dâng. Thầy bèn bày ra bói thử kiết hung thế nào. Bói gặp quẻ xấu, thầy bèn nín luôn không dâng sớ).

(Bởi vậy) Ông Cao Thủ Thôn họa theo vần bài thơ thầy Châu Tử mà chế lại thầy ấy như vầy:

Phê lân nhứt sớ tử sanh khinh,
Vạn tử đầu hoang thượng hữu tình.
Bất học Độn ông bồng thi thảo,
Cam tâm kìm khẩu tự du sinh!

(Bài hoạ nầy móc đến ruột ông Châu Tử, khó chịu lắm! Tôi nghĩ hoài mà dịch ra thơ không được. Huống chi lại còn hoạ theo vận trên thì dịch lại càng khó hơn nữa. Vả, nếu dịch ra thơ thì nhiều chữ không thể rõ nghĩa được. Vậy tôi xin dịch ra tản văn. Ấy là việc cực chẳng đã lắm chớ tôi có muốn làm lỡ dở như vậy đâu).

Một bài sớ dâng lên, như rờ ngược vảy rồng, coi sự chết sống là nhẹ.
Muôn phần chết (chỉ có một phần sống) bị đày ra chốn cùng hoang mà còn có tình.
Không thèm bắt chước Độn Ông (thầy Châu Tử) (hai tay) bưng cỏ thi mà bói.
Đành lòng, khép kín miệng mà ăn trộm sự sống

(Rờ vảy ngược con rồng (phê long chi nghịch lân) là nói sự phản đối ý kiến nhà vua, nguy hiểm lắm. Đời xưa có dùng cỏ thi mà bói, cũng như bói bằng rùa. Mình không đáng sống nữa mà cố lì để sống, kêu là ăn trộm sự sống: du sanh).

*

* *

Nhẫn lên là một tắc trong Tùy Viên thi thoại, về cuốn 3, tờ 20, phía sau (mỗi tờ hai phía). Trong đó, những chữ nào câu nào có dấu ngoặc ( ) là do tôi lấy sự biết của mình mà thêm vào. Vì ông Tùy Viên làm sách, theo trình độ những người đọc sách của ổng, không nói kỹ làm chi, nói như ổng là đủ hiểu. Nhưng đến khi dịch ra, để y vậy, sợ độc giả không quen thì không hiểu, cho nên tôi phải thêm.

Quá hay cho 2 chữ du sanh (sinh).

Cam tâm kìm khẩu tự du sanh!

Thi thoại, nào chỉ nói chuyện thơ.