Giọng Quảng

 HÃY THAY ĐỔI QUAN ĐIỂM LỊCH SỬ, SÔNG HỒNG LÀ TRUNG TÂM

Nguyễn Khoa

Một quyển sách của một nhà nghiên cứu người Mỹ gốc Việt đang được đánh giá rất cao tại Việt Nam, đó là quyển Nguồn gốc và hình thành giọng Quảng Nam (Quang Nam phonology & sound change through contact), của tác giả Andrea Hoa Pham, từ trường Đại học Florida.

Tác giả là một nhà nghiên cứu ngữ âm lâu năm tại Mỹ.

Điểm quan trọng nhất của nội dung quyển sách là: giọng Quảng Nam được hình thành do sự trộn lẫn giữa giọng Thanh Hóa và Nghệ An, rồi biến đổi mà thành, chứ không phải do sự tiếp xúc với ngôn ngữ người Chàm (Chiêm Thành, Champa) mà ra.

Như vậy quyển sách này phủ định kết luận từ quyển sách khác cách đây hơn 10 năm, là quyển Có 500 năm như thế, của tác giả Hồ Trung Tú. Ông Hồ Trung Tú cho rằng tiếng nói vùng Quảng Nam chính là do tiếng Chàm ở địa phương mà ra.

Cả trong hai quyển sách, các tác giả đều có đưa nhiều “bằng chứng” về ngôn ngữ, về biến âm. Cả hai đều có thực hiện những khảo sát trên thực tế, và cả hai đều là dân Quảng Nam.

Kể ra cũng rất khó mà nói rằng một cách phát âm hiện nay từ đâu mà ra, sau hàng mấy trăm năm, nhất là trong tình trạng chiến tranh chinh phục của Đại Việt đối với Champa. Vì thế, ít hay nhiều những kết luận về nghiên cứu như vậy sẽ mang rất nhiều chủ quan, quan điểm, chứ không phải là thực chứng như những số đo đồng vị phóng xạ tại các điểm khảo cổ.

Nhưng điều tôi muốn nêu lên trong bài viết ngắn này là quan điểm về lịch sử của nhà nước Việt Nam cộng sản nói chung, mà trong đó quyển sách của Andrea Hoa Pham may mắn rơi vào và được đánh giá cao, không giống như tác phẩm của Hồ Trung Tú cách đó hơn 10 năm, tuy cũng được đánh giá cao, nhưng chỉ ở mức độ địa phương.

Đài truyền hình trung ương của nhà nước Việt Nam đánh giá quyển Nguồn gốc và hình thành giọng Quảng Nam của Andrea Hoa Pham như sau:

“Sách nhận được sự đánh giá cao từ giới học thuật bởi những giá trị về phương diện nghiên cứu ngôn ngữ học lẫn lịch sử dân tộc học ở Việt Nam”.

Qua những cuốn sử biên niên mà nhà nước cộng sản Việt Nam soạn từ trước đến nay, và dùng chúng trong các trường học, ta thấy rất rõ các nhà sử học Việt Nam dựa trên 1 nguyên tắc bất di bất dịch, đó là lịch sử Việt Nam hiện nay là sự phát triển từ nền văn minh Sông Hồng (miền Bắc hiện nay), tuy rằng cái nước Việt Nam hiện nay đó là sự cộng chung của Sông Hồng với hai vương quốc oanh liệt một thời là Champa (miền Trung hiện nay) và Phù Nam-Chân Lạp (miền Nam hiện nay).

Rất khó mà bác bỏ được lịch sử hàng trăm năm của hai vương quốc Champa và Phù Nam, trước khi những cư dân trên hai mảnh đất đó nói tiếng Việt như chúng ta hiện nay.

Ấy vậy mà hầu như không có bao nhiêu kiến thức lịch sử về hai vương quốc này được giảng dạy cho người Việt Nam hiện nay. Dường như đã có một số sử gia Việt Nam hiện nay toan tính đưa lịch sử của hai vương quốc này vào các cuốn biên niên sử Việt Nam, nhưng không thấy có kết quả gì, cho đến hiện nay.

Câu hỏi rất dễ đặt ra từ những người quan tâm tới lịch sử: dân chúng Champa và Phù Nam-Chân Lạp, cùng ngôn ngữ của họ, đi đâu mất cả rồi?

Chỉ có hai cách trả lời, dựa trên quan điểm Sông Hồng là trung tâm: Những người Champa và Phù Nam-Chân Lạp đã bị diệt chủng, hoặc là họ đã bị đồng hóa.

Cả hai câu trả lời đều không phù hợp với gương mặt hiếu hòa của dân tộc Việt Nam, mà Đảng Cộng sản mong muốn trình bày. Thuật ngữ Nam tiến hầu như không thấy trong các sách của những sử gia cộng sản, vì nó hàm ý một cuộc chinh phục, một cuộc xâm lược.

Cần ghi nhận một điều là các nhà sử học cộng sản Việt Nam luôn nhấn mạnh đến yếu tố bản địa. Họ chỉ trích rất mạnh quan điểm cho rằng văn hóa đồng thau Đông Sơn có chịu ảnh hưởng từ bên ngoài lãnh thổ Việt Nam hiện nay. Chúng ta cũng thường thấy trong các sách lịch sử Việt Nam, người ta hay nói đến sự gìn giữ bản sắc dân tộc, sự duy trì ngôn ngữ tiếng Việt, sau cả ngàn năm Bắc thuộc. Các nhà sử học cộng sản không cho rằng triều đại Triệu Đà là một phần của lịch sử Việt Nam, họ cũng không cho những công việc của các thái thú người Hoa Hạ như Tích Quang và Nhâm Diên, liên quan đến ngôn ngữ, văn hóa,… là quan trọng.

Thế nhưng, như là một sự mặc định, lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ của Champa và Phù Nam-Chân Lạp lại gần như bị phủ định trong lịch sử chính thống của Việt Nam hiện nay.

Như vậy khi viết sử, những người cộng sản chọn lọc theo kiểu tiêu chuẩn kép. Một mặt khi nói về những gì liên quan đến thế giới Trung Hoa ở phương Bắc, họ nhấn mạnh đến yếu tố bản địa của Việt Nam hiện nay, mặt khác khi liên quan đến phương Nam, đến hai vương quốc Champa và Phù Nam-Chân Lạp, họ quên mất bản địa, mà cũng không nói đến Nam tiến, cứ như người Việt… từ trên trời rơi xuống ở hai vùng đất này.

Tính chất tiêu chuẩn kép cũng thể hiện rõ khi ta so sánh với cách trình bày sử thế giới của họ. Sử sách Việt Nam chỉ trích quan điểm “khám phá Tân thế giới của Christopher Columbus”, vì trước khi ông này đến châu Mỹ, đã có người da đỏ ở đó rồi.

Điều này đúng hoàn toàn.

Thế nhưng người Chàm và Khmer ở đâu trong các cuốn biên niên sử Việt Nam hiện nay?

Nói cho công bằng, quan điểm Sông Hồng là trung tâm không phải chỉ có ở những sử gia Việt Nam cộng sản, trong các quyển sử Việt Nam Cộng hòa trước kia, cũng như thế. Trong những năm cuối của Việt Nam Cộng hòa, có những quan điểm bắt đầu khác, như ông Bình Nguyên Lộc, nêu ra quan hệ dân tộc, ngôn ngữ rất mạnh giữa người Việt ngày xưa, và các dân tộc không nói tiếng Việt như Chàm, Mã Lai, Khmer,… (Nguồn gốc Mã Lai của dân tộc Việt Nam). Nhưng những cách tiếp cận mới này vẫn còn nằm ở ngoại vi, không phải là dòng chính của lịch sử Việt Nam thời Việt Nam Cộng hòa.

Theo quan điểm của tôi, cách nhìn lịch sử Sông Hồng là trung tâm này, của những sử gia cộng sản nói riêng, người Việt nói chung, là một cái nhìn dân tộc chủ nghĩa rất đậm, nếu không nói là có tính chất Sô Vanh (Chauvinism), và mang cả một mô hình “Trung Hoa” trong đó. Ở đây “Trung Nguyên” được thay bằng “Văn minh Sông Hồng”.

Sự phủ nhận tính chất bản địa Chàm trong sách của Andrea Hoa Pham, rơi đúng vào mô hình Sông Hồng là trung tâm này.

Tôi sẽ không dám nói gì về tính chính xác của những căn cứ ngữ âm học của tác giả, nhưng tôi nghĩ rằng không gian vật chất và văn hóa vùng Quảng Nam ngày nay, trước khi nó là Quảng Nam, là không hề nhỏ. Các kinh đô Indrapura (Đồng Dương), Simhapura (Trà Kiệu) vang bóng một thời, không thể biến thành những phế tích mà không để lại một mảnh linh hồn nào.

Cả ngàn năm sau khi Hán Vũ đế bình định miền Lĩnh Nam, người Quảng Đông và người Bắc Kinh vẫn không thể hoàn toàn toàn hiểu nhau được.

Nói như quan điểm về lịch sử của những người cấp tiến ở Mỹ: Nếu đọc lịch sử chỉ thấy tự hào, thì đấy chỉ là tuyên truyền. Lịch sử thật sự có nhiều đau khổ, tổn thương và xấu xí.

Nếu thật sự Indrapura và Simhapura biến mất cả linh hồn, thì ắt hẳn đã xảy ra một cuộc diệt chủng, đồng hóa rất khủng khiếp.

Tôi viết những dòng này vài giờ đồng hồ sau khi Đức giáo hoàng Francisco tuyên bố rằng câu chuyện các trường nội trú Công giáo ở Canada, nơi hành hạ và đồng hóa trẻ em da đỏ ở thế kỷ 19, đầu 20, là một cuộc diệt chủng.

Tác giả gửi cho viet-studies ngày 30-7-22